معرفی نخبگان سلف بومی استان مازندران

ابوعبدالله ناتلی طبری

معرفی استاد: ابوعبدالله ناتلی طبری (طبیب مازندرانی قرن چهارم هجری)، استاد ابوعلی سینا، در اواسط نیمه اول سده چهارم هجری در منطقه ناتل بخش چمستان، شهرستان نور از توابع آمل متولد شده است. نام کامل ابوعبدالله ناتلی که در کتاب اصلاح الحشائش دیسقوریدس آمده است: حسین ابن ابراهیم ابن حسین ابن خرشید طبری ناتلی است. ابوریحان بیرونی که از دانشمندان بزرگ هم عصر ناتلی بوده ایشان را ابوعبدالله حسین بن ابراهیم طبری ناتلی معرفی نموده است و در تالیف دیگر نام این حکیم را الحسین ابن ابراهیم ابن الحسن ابن خورشید الناتلی نام برده است. از روی آثار ابوعبدالله طبری ناتلی میتوان دریافت که برای علم آموزی به مناطق مختلفی چون خراسان، خوارزم، ماوراءالنهر و بین النهرین سفر نموده است اما مهمترین مطلبی که درباره زندگی ابوعبدالله ناتلی در دست است، آموزش مقدماتی ریاضی و منطق به ابوعلی سینا در بخارا به تقاضای عبدالله پدر ابن سینا بوده است.  

آثار : معروفترین اثر به جامانده از ناتلی، اصلاح ترجمه کتاب الحشائش فی الهیولی فی العلاج الطبی اثر طبیب و گیاهشناس یونانی سده یکم میلادی دیسکوریدس (دیسقوریدس) بوده که توسط حنینبن اسحاق و شاگردش اصطفن بن بسیل در سده سوم هجری از یونانی به عربی برگردانده شده است. کتاب دوم:  مقاله فی کمیه عمر الطبیعی، کتاب سوم:   رساله فی الوجود و شرح اسمه: ظهیرالدین بیهقی در تتمه صوان الحکمه نوشته است که ناتلی رساله ای لطیف در وجود و شرح اسم آن نگاشته که این رساله دلالت دارد بر بلندی مقام و علو شأن او در علم الهیات. تا به حال نسخه ای از آن در کتابخانه ها گزارش نشده است. کتاب چهارم: رساله فی علم االکسیر: ظهیرالدین بیهقی در کتاب خود از این رساله ناتلی هم نام برده که در علم کیمیا است. به گفته شهرزوری در تاریخ الحکماء، فقط ابن سینا از این رساله ناتلی در کتاب المقتضیات السبعه خود نام برده است. نسخه ای هم از این کتاب در دسترس نیست.

ویژگی های کتاب اصلاح الحشائش: این کتاب در ناحیه خراسان قدیم و در سال 380 قمری به اتمام رسیده و به امیر ابوعلی سیمجوری تقدیم شده است. چهار نسخه از این کتاب تا به حال در دنیا شناسایی شده است::-1 نسخه کتابخانه دانشگاه لیدن هلند که از روی نسخه اصل آن کتابت شده است. نسخه ایست کامل و دارای 7 مقاله و کم غلط و بسیار ارزشمند؛ -2 نسخه کتابخانه بانکی پور هند، کتابت سده پنجم هجری، دارای 3 مقاله؛ 3- نسخه کتابخانه احمد ثالث ترکیه کتابت 626 ق دارای 5 مقاله؛ 4- نسخه کتابخانه بریتانیا کتابت 735ق دارای 2 مقاله. در نسخه لیدن یادداشتی دیده میشود که نشان میدهد شخصی بنام محمدبن علی الرمی در سال 510 قمری اقدام به ترجمه فارسی این کتاب کرده است، ولی اثری از این ترجمه تا به حال یافت نشده است. ایشان نوشته که به دلیل مهجوربودن زبان عربی در آن ناحیه، اقدام به ترجمه فارسی آن کرده است. از نکات جالب کتاب اصلاح حشایش با وجودی که به زبان عربی نگارش شده و از نگاه تیزبین زبانشناسان دور نمانده، ناتلی نام گویش طبری برخی از اسامی یونانی ادویه و گیاهان را ذکر کرده است. ناتلی در خوشنویسی و نگارگری دستی داشته است؛ زیرا در بخشی از دیباچه اش بر اصلاح حشایش اشاره کرده که خط و تصویرگری نسخه بر دست او انجام رسیده است.

سخنان به جامانده از ناتلی:   ظهیرالدین بیهقی در کتاب تتمه صوان الحکمه خود (و ترجمه آن، کتاب دره االخبار) سخنانی فلسفی از ابوعبداهلل ناتلی آورده است که نشان از مهارت ناتلی در فلسفه و الهیات دارد. از سخنان اوست-1  هر وقت که صواب در تو در دو امر مشتبه شود تأمل کن، هر کدام که به هوای نفس اقرب باشد از آن اجتناب کن. -2  حق را از برای ذاتش طلب کن و خیر را از برای عمل بدان باید خواست. 3-  عارف واقعی آنست که اختیار نکند عرفان حق را بر حق. 4- بر تو باد به شناسایی جوهر نفس و عمل نمودن به مقتضیات آن. 5- در چیزی که از فقدان آن میترسی شروع (ذخیره) مکن. 6-  هر کس خوشحال است که نمی بیند چه اشتباهی انجام میدهد.

جمع بندی توصیف منزلت استاد: ابوعبدالله ناتلی طبری طبیب بزرگ عالم اسلام و ایران است. از شواهد چنین بر می آید که طبرستان و ناتل صرفا خاستگاه اجدادی ناتلی نبوده بلکه خودش نیز مدتی در آنجا زندگی کرده است، چنانکه در متن اصلاح حشایش ذیل افیوسالینون اشاره کرده که این گیاه را در دامنه کوههای طبرستان دیده است. بقعه ابوعبدالله ناتلی طبری روستای ناتل در بخش چمستان شهرستان نور از توابع آمل قرار دارد. امیدواریم نسل جدید با الگوگیری از ایشان بتوانند منشأ خیر و فایده برای اسلام، جامعه و ایران عزیز باشند.