معرفی نخبگان بومی استان مازندران

دکتر منوچهر ستوده

معرفی استاد: دکتر منوچهر ستوده در ۲۸ تیر سال 1292 در تهران متولد شد و در ۲۰ فروردین ۱۳۹۵ در چالوس وفات یافت. خانواده ایشان، اهل منطقه نور مازندران است. دوره شش ساله ابتدایی را در مدرسه آمریکایی گذراند. متوسطه را در دبیرستان البرز تحصیل کرد. کتاب «از آستارا تا استارباد»، از جمله آثار ایشان مى‌باشد که در دوره ششم کتاب سال جمهورى اسلامى ایران، به‌عنوان کتاب سال برگزیده شد. او در سال ۱۳۸۴ به عنوان چهره ماندگار انتخاب شده‌است. دکتر ستوده شانزدهمین دوره جایزه جهانى کتاب سال را نیز به خود اختصاص داده است.

فعالیت علمی: استاد در سال 1314، به دانش‌سراى عالى، راه یافت و نزد استادانی چون سید محمد مشکات و علی‌اکبر شهابی درس خواند و در سال ۱۳۱۷ درجه لیسانس در رشته ادبیات فارسی را دریافت کرد. در سال 1319، دوره تحصیلى دانشکده افسرى را نیز به اتمام رسانید. ایشان در سال 1320، به خدمت وزارت فرهنگ درآمد. وى در سال ۱۳۲۹ از رساله دکتری خود زیر نظر استاد بدیع‌الزمان فروزانفر با عنوان «قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز» دفاع کرد. در سال ۱۳۳۰ بنا به دعوت انجمن فولبرایت برای سفر مطالعاتی به آمریکا رفت. در سال ۱۳۳۱ به عضویت جامعه ملی جغرافیای آمریکا و در سال بعد به عضویت انجمن ایران‌شناسی درآمد. همچنین نخستین کتاب خود را با عنوان فرهنگ گیلکی در سلسله انتشارات انجمن ایران‌شناسی در سال ۱۳۳۲ انتشار داد و در همین سال همراه با محمدتقی دانش‌پژوه، مصطفی مقربی، ایرج افشار، و عبّاس زریاب خویی مجله فرهنگ ایران زمین را بنیاد کرد. در طی سال‌های بعد چندین سفر مطالعاتی به خارج از کشور داشت و ارتقاء به درجه استادیاری دانشگاه تهران و بعد دانشیاری و انتقال به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و عضویت در گروه تاریخ و سرانجام در سال ۱۳۵۴  به درجه استادی ارتقاء یافت. دکتر ستوده در طی همین سال‌ها تا سال ۱۳۸۱ در کنگره‌های همچون کنگره بین‌المللی تاریخ و هنر و باستان‌شناسی ایران در دانشگاه آکسفورد و کنگره بین‌المللی ابوریحان در پاکستان سخنرانی کرد.

آثار استاد: آثار و احیاء (متن فارسى درباره فن کشاورزى) ، استوناوند دژ 3500 ساله،  تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، تاریخ خانى،  تاریخ رویان،  تاریخ گیلان، تاریخ گیلان و دیلمستان، تاریخ مازندران، راهنماى قطغن و بدخشان، روزنامه سفر گیلان، دست‌خط ناصرالدین شاه قاجار، صیدنه،  فرهنگ نایینى، نام‌نامه ایلات و عشایر و طوایف (ایران فرهنگى و تاریخى) ، فرهنگ‌گیلکی، فرهنگ کرمانی، فرهنگ بهدینان، مهمان‌نامه بخارا، جغرافیای اصفهان، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز، از آستارا تا استرآباد در ده جلد، تاریخ بدخشان، جغرافیای تاریخی شمیران

جمع بندی توصیف منزلت استاد: استاد منوچهر ستوده یکی از پژوهشگران نامدار ‌روزگارمان است که توانست با جهاد عالمانه و عمری تحقیق میدانی و کتابخانه‌ای، بین سه رشته زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و جغرافیا پیوند برقرار سازد. استاد حدود صد و سه سال عمر کرد و می‌توان سال‌های طولانی زندگانی او را یکی از مصداق‌های «عمر بابرکت» دانست. استاد، خود در مجلسی که برای تجلیل از وی تدارک دیده شده بود، انگیزۀ عمری مجاهدۀ علمی خویش را در نهایت تواضع، این‌گونه بیان کرده است: «وقتی خود را با ادب‌شناسان گذشته قیاس می‌کنم، من بنده کاری را که در شأن ادب فارسی باشد، انجام نداده‌ام. به یاد دارم که در یکی از شب‌های سال ۱۳۴۰ که خدمت استاد بدیع‌الزمان فروزانفر بودیم، پس از اینکه از هر دری سخنی رفت و حدیث ما هم به پایان نرسیده بود، استاد فرمودند ما مهمانیم و رفتنی، پاسبانی و نگهبانی ادب و زبان فارسی را به عهدۀ شما می‌گذاریم و می‌رویم، شما به‌قدر وسع خود کوتاهی نکنید. برای اجرای این نصیحت و وصیّت، این ناچیز به کنجی نشست و در به روی غیر بست و از لهو و لعب دوری جست و دست از آنها شست تا وقت بیشتری پیدا کند و صرف مطالعه و تحقیق نماید. درنتیجه توانست حدود ۵۵ مجلد کتاب تألیفی، تصنیفی و تصحیحی به وجود آورد و این کار، با گرفتاری‌های روزافزون، از توان و قدرت یک تن بیرون است. اگر کاری در این زمینه انجام شده است. مرهون لطف الهی و مدیون فضل نامتناهی او است. یکی از نامی‌ترین آثار تألیفی استاد منوچهر ستوده، مجموعۀ ۱۰ جلدی «از آستارا تا استارآباد» است. این اثر گران‌سنگ میوه و نتیجۀ چند دهه پژوهش و کوه‌پیمایی و دره‌نوردی و این سو و آن‌سو رفتن‌های استاد منوچهر ستوده در حد فاصل نوار ساحلی غرب تا شرق دریای مازندران است. این مجموعه دربردارندۀ عکس‌ها، نقشه‌ها و گزارش‌های ارزشمندی است از طبیعت، اجتماع، تاریخ و فرهنگ بخشی از ایران که در محدودۀ سه استان گیلان، مازندران و گلستان جای گرفته است. امیدواریم نسل جدید با الگوگیری از ایشان بتوانند منشأ خیر و فایده برای جامعه و ایران عزیز باشند.