معرفی نخبگان حوزوی بومی استان مازندران

علامه شیخ طبرسی

(ابو علی فضل بن حـسن بن فـضل طبرسی و مشهور بـه امـین الاسلام)

معرفی استاد: علامه شیخ طبرسی صاحب تفسیر کبیر مجمع البیان در حدود سال‌ ۴۶۸ قمری در طبرستان، مازندران فعلی دنیا آمد. خاندان طبرسی همه از بزرگان و عالمان دین به شمار می‌روند. فرزندان عالم وی به نام های شیخ رضی الدین حسن بن فضل صاحب کتاب‌های مکارم الاخلاق و جامع الاخبار، علی بن فضل طبرسی و نوه ای او به نام علی بن حسن بن فضل صاحب کتاب مشکوة الانوار است. امین الاسلام فضل بن حسن از طبرستان به سناباد طوس (مشهد) رفت و دوران تحصیل خود را در آنجا گذراند. او در فراگیری علومی چون ادبیات عرب، قرائت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول فقه و کلام فوق‌العاده تلاش کرد و در علومی چون حساب و جبر از صاحب‌نظران شد. اگرچه منزلت او در تفسیر بوده ولی در علم فقه صاحب‌نظر بود بطوریکه علمای بزرگ از وی به عنوان مجتهد و فقیهی بزرگ یاد کرده‌اند. علامه ابن شهرآشوب ساروی در کتاب معالم العلماء وی را از اساتید و مشایخ خود برشمرده است. امین الاسلام طبرسی حدود ۵۴ سال در مشهد مقدس سکونت  داشت. سپس بنابر دعوت بزرگان سبزوار، در سال ۵۲۳ هجری قمری راهی آن دیار گردید. نخستین اقدام شیخ طبرسی، پذیرش مسؤولیت «مدرسه دروازه عراق» بود  که با سرپرستی و راهنمایی او، مدرسه به حوزه علمیه وسیع و با اهمیتی مبدّل گشت. علامه طبرسی پس از 80 سال زندگی با برکت سرانجام در شب عید قربان سال ۵۴۸ هجری قمری در سبزوار به دیار حق شتافت و جنازه مطهرش را به مشهد رضوی انتقال دادند. برخی از نویسندگان شیخ طبرسی را به عنوان «شهید» یاد کردند که همزمان با فتنه طایفه ترکمانان چادرنشین در سرزمین بلخ و در جنگ با سلطان سنجر و قتل و غارت شهرهای خراسان و کشته شدن عالمان دین، شیخ امین الاسلام نیز به وسیله سم به شهادت رسید. آرامگاه او در ابتدای خیابان طبرسی مشهد بود و در سال ۱۳۷۰ به موجب طرح توسعه اطراف حرم، به داخل باغ رضوان انتقال داده شد.

آثار : الآداب الدینیه للخزانه المعینیه، اسرار الامامه، اعلام الوری باعلام الهدی، تاج الموالید، جوامع الجامع، الجواهر (جواهر الجمل)، حقائق الامور، عده السفر و عمده الحضر، العمده فی اصول الدین والفرائض النوافل، غنیه العابد و منیه الزاهد، الفائق، الکافی الشافی، مجمع البیان، مشکوه الانوار فی الاخبار، معارج السؤال، المؤتلف من المختلف بین ائمه السلف، نثراللآلی، النور المبین و روایت صحیفه الرضا علیه‌السلام، تفاسیر (شیخ طبرسی سه کتاب تفسیر قرآن را به سبک‌های مختلف به رشته تحریر درآورده است: الف. مجمع البیان: معروفترین کتاب شیخ طبرسی تفسیر مجمع البیان است. این تفسیر را در مدت هفت سال و با اقتباس از تفسیر «التبیان» اثر شیخ طوسی، تدوین کرد. مجمع البیان در ده جلد تدوین و در پنج مجلد چاپ شده است. ب. الکافی الشافی: علامه طبرسی پس از تألیف مجمع البیان، که به تفسیر کبیر شهرت یافت، به تفسیر کشّاف، اثر جار الله زمخشری برخورد و به دلیل جذابیت و هنرنمایی موجود در آن، به تلخیص آن کتاب با نام الکافی الشافی اهتمام ورزید. ج. جوامع الجامع: این کتاب پس از مجمع البیان از معروف‌ترین آثار علامه طبرسی است که پس از اتمام دو تفسیر گذشته تألیف شده است. علامه، جوامع الجامع را به دلیل کمی حجم و فزونی فوایدش، وسیط نیز نامیده است).

استادان:  ابوعلى طوسى، شیخ طوسى، موفق الدین بکرآبادى، عبیدالله بیهقى‌ و شیخ جعفر دوریستى که از شاگردان شیخ مفید است، مراتب علمیش بیشتر از مکتب ابو علی طوسی (مفید ثانی)، شیخ منتخب الدین رازی جدّ صاحب فهرست و ابوالوفای رازی می‌باشد.

شاگردان: از جمله چهره‌هاى سرشناس آنها مى‌توان به فرزند بزرگوار او رضى الدین حسن بن فضل طبرسى، صاحب کتاب مکارم الأخلاق، ابن شهر آشوب مازندرانى، مؤلف کتاب معالم العلماء، شیخ منتجب الدین صاحب فهرست، قطب الدین راوندى، عبدالله بن جعفر دوریستى‌ و شاذان بن جبرئیل قمى اشاره نمود.

سیره زندگی استاد: علمای بزرگ و شرح حال نگاران، از طبرسی به عنوان مجتهد و فقیهی بزرگوار یاد کرده‌اند. طبرسی با عنایت به وجود بیش از پانصد آیه قرآن که بر احکام عبادات و معاملات اشارت دارد به طرح موضوعات فقهی در دو تفسیر کبیر و وسیط خود پرداخته است. او نخست اقوال فرق مختلف اسلامی را بیان کرده، پس از شرح دیدگاه شیعه، نظر خود را به گونه فتوا اظهار می‌کند. علامه امینی در شهداء الفضیله راجع به مقام علمیش می‌نویسد: امین الاسلام معروف به شیخ طبرسی پرچمدار علم و آیت هدایت بود. وی از برجسته ترین زعمای دین و پیشوایان مذهب شیعه به شمار می‌آید. تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند