معرفی نخبگان حوزوی بومی استان مازندران

علامه محمد بن علی بن شهرآشوب ساروی

معرفی استاد: ابو جعفر محمد بن علی بن شهرآشوب سروی (ساروی) مازندرانی، ملقب به ابن شهرآشوب، از عالمان معروف شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. وی در ۱۶ شعبان سال ۴۸۹ هجری قمری (۱۲ شهریور ۵۷۱ هجری شمسی) در ساری به دنیا آمده و در هشت سالگی تمام قرآن را حفظ کرده بود. جد او شیخ شهرآشوب بن کیاکی، از دانشمندان بزرگ شیعه و از مردم ساری بود که در گروه شاگردان نامی شیخ طوسی به شمار می‌رفت. پدرش شیخ علی فرزند شیخ شهرآشوب نیز از فقیهان و محدثان فاضل و از دانشمندان بزرگ شیعه محسوب می‌شد. ابن شهرآشوب یکی از اساتید علم حدیث بوده و از اساتید خویش اجازه نقل روایت داشته است،

اساتید: وی نزد پدرش شیخ علی و جدش شیخ شهر آشوب و بزرگانی دیگر همچون فضل بن حسن طبرسی مولف تفسیر مجمع البیان، ابومنصور طبرسی صاحب کتاب الاحتجاج، فتال نیشابوری صاحب روضه الواعظین، رازی قزوینی صاحب کتاب النقض دروس مقدماتی و ادبی، معارف دینی، فقه و اصول، حدیث، رجال، کلام و تفسیر را گذراند. ابن شهرآشوب همچنین در محضر گروهی از علمای اهل سنت نیز تحصیل کرده است که مشهورترین آنها جارالله زمخشری معتزلی است که ابن شهر آشوب در نزد او کتاب تفسیر کشاف، ربیع الابرار، الفایق فی غریب الحدیث خوانده و ازاین استاد اجازه نقل روایات آن کتاب ها را نیز گرفته است. این شهرآشوب همچنین از محمد غزالی نیز به واسطه برادرش احمد نقل روایت می کند.

نظر مراجع: آیت الله خوئی در معجم رجال الحدیث ضمن بیان شرح حال علامه ابن شهرآشوب وی را شخصیتی فقیه، محقق و محدث معرفی نموده است، سید تفریشی در کتاب النقد و شیخ حر در کتاب تذکره المتبحرین می‌نویسند: رشید الدین محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی شیخ طایفه شیعه، شخصیتی فاضل، فقیه، شاعر، بلیغ، محدث، محقق، آگاه به رجال و اخبار، ادیب، نویسنده، جامع محاسن و فردی ثقه بوده است، علامه میرزا حسین نوری در باره او چنین گفته: فخر شیعه، افضل الاوائل و دریای ژرف بی ساحل، احیاء کننده آثار مناقب و فضایل، رشید المله والدین، شمس الاسلام و المسلمین، فقیه، محدث، مفسر، محقق، محدث قمی از او با عنوان واسع العلم، کثیر الفنون یاد می‌کند، ابن حجر عسقلانی از عالمان اهل سنت از ابن شهرآشوب به نیکی یاد می‌کند. و می‌نویسد: ابن شهرآشوب مازندرانی از حفاظ و فقهای شیعه است، ابن ابی طی در تاریخ خود گفته است: ابن شهر آشوب نخست به تحصیل حدیث پرداخت و در این راه به ملاقات بسیاری از رجال حدیث توفیق یافت. آنگاه به آموختن علم فقه اشتغال ورزید و در فقه اهل بیت به مقام نهائی رسید و در اصول نیز مهارت به هم رسانید، سپس در فن قرائت و تفسیر و عربیت بر دیگران پیشی گرفت. صورتی دلپسند و رخساری نمکین داشت. در همه رشته ها کتاب نوشته است، در طبقات المفسرین سیوطی درباره وی آمده است: او یکی از مشایخ شیعه است که به حدیث پرداخت و با رجال حدیث دیدار کرد. سپس به فقه پرداخت و در فقه اهل مذهب خود به درجه نهایت رسید و در اصول چیره گشت.

آثار :  متشابه القرآن و مختلفه، مناقب آل ابی طالب (ع)، معالم العلماء (این اثر یکی از کتاب‌های عمده فهرست و رجال شیعه به‌شمار می‌رود، کتابی کم حجم و پربار در شرح کوتاه از آثار و زندگی ۱۰۲۱ تن از دانشمندان شیعه)، مثالب النواصب، المخزون المکنون فی عیون الفنون، الطرائق فی الحدود و الحقائق، مائده الفائده، امثال فی الامثال، الاسباب و النزول علی مذهب آل الرسول، الحاوی، الاوصاف، المنهاج، الفصول فی النحو، الجدیده، انساب آل ابی طالب، الاربعین حدیثا (در مناقب حضرت فاطمه (س)، نخب الاخبار، الخصایص الفاطمیه، بیان التنزیل، الموالید. ابن شهرآشوب این مؤلفات خویش را در معالم العلماء ذکر نموده است.

شاگردان: ابن شهرآشوب، زمانی که در شهرهای بغداد، حلّه و موصل می‌زیست و در اواخر عمر که در شهر حلب اقامت داشت و در دیگر شهرهای اسلامی، شاگردان زیادی تربیت کرد که از این میان به افراد ذیل می‌توان اشاره کرد: علامه سید محمد بن زهره حلبی، شیخ جمال‌الدین ابوالحسن علی بن شعره حلی جامعانی، شیخ تاج‌الدین حسن بن علی دربی، شیخ یحیی بن محمد سوراوی، یحیی بن ابی طی حلبی، سید کمال‌الدین حیدر حسینی، ابن‌ ادریس حلی، ابن‌ بطریق حلی و ابن‌ زهره حلبی.

سیره زندگی استاد: ابن شهر آشوب پس از سالیانی اقامت در حوزه‌های علمیّه ایران و استفاده از اساتید بزرگ و مسافرت های علمی در ایران (مازندران، مشهد، نیشابور، سبزوار، ری، کاشان، اصفهان و همدان) در سال ۵۴۷ قمری از شهر همدان به بغداد عزیمت کرد. سپس مدتی در حلّه و موصل می‌زیست و در اواخر عمر در شهر حلب اقامت داشت. سرانجام دانشمند بلند آوازه شیعه علامه ابن شهر آشوب، پس از طی یک زندگی سراسر درس و معنویّت، ایمان و تلاش که در راه احیای مکتب اهل بیت (ع) و رشد و استحکام حوزه‌های علوم اسلامی، صد سال خدمت پر تلاش به تشیع، با تحصیل، تعلم و تربیت، تحقیق و ترویج احکام الهی و تحمّل محنتهای بسیار در راه دین و استحکام حوزه‌های علوم دینی و رفع مسائل اجتماعی مردم، در شب جمعه ۲۲ شعبان سال ۵۸۸ قمری (تقریباً برابر ۱۸ شهریور ۵۷۱ شمسی) در شهر حلب به دیار باقی شتافت. مزارش در نزدیکی شهر در دامنه کوه جوشن، در جوار مرقد حضرت محسن بن ابی عبدالله الحسین (ع) می باشد.